Weerstandsvermogen en Risicobeheersing

Het risicomanagement binnen de gemeente Baarn is erop gericht om risico’s vroegtijdig te signaleren, beheersmaatregelen te treffen en deze structureel te borgen in de organisatie. Op basis van de nota Risicomanagement 2024 wordt gewerkt aan verdere integratie van risicomanagement binnen alle organisatieonderdelen.

In de komende periode ligt de focus op het versterken van het risicobewustzijn en het vergroten van de betrokkenheid van afdelingen bij het signaleren en vastleggen van risico’s. Hiermee wordt toegewerkt naar een meer geïntegreerde aanpak, waarin risicomanagement een vanzelfsprekend onderdeel is van de reguliere bedrijfsvoering. Deze benadering zorgt ervoor dat risico’s breder worden afgewogen en dat het gemeentelijk weerstandsvermogen onderbouwd en actueel blijft.

Als gemeente ontwikkelen we activiteiten waar mogelijk risico's aan verbonden zijn. Ook worden we soms geconfronteerd met autonome ontwikkelingen die gepaard gaan met risico's. Onder een risico verstaan wij de kans dat een gebeurtenis zich voordoet die (de hoeveelheid beschikbare financiële middelen voor) het realiseren van doelstellingen in positief of negatief opzicht beïnvloedt. Deze risico's kunnen van juridische, financiële, maatschappelijke of inhoudelijke aard zijn. Belangrijk onderdeel van managementverantwoordelijkheid is daarom het risicomanagement. Door actuele ontwikkelingen zoals digitalisering, een krappe arbeidsmarkt en stijgende zorgkosten vraagt risicomanagement om een brede en actuele benadering.

Het risicomanagement binnen de gemeente Baarn wordt uitgevoerd op basis van de nota Risicomanagement 2024. Hierin is ook opgenomen naar welk weerstandsvermogen Baarn streeft. Het weerstandsvermogen is het vermogen van de gemeente om (incidentele) financiële tegenvallers op te kunnen vangen. De noodzakelijke omvang van het weerstandsvermogen volgt uit de relatie tussen de beschikbare weerstandscapaciteit (algemene reserve en bestemmingsreserve) en de risico's waarvoor geen voorzieningen zijn getroffen of verzekeringen zijn afgesloten. De gemeente Baarn streeft naar een ratio weerstandsvermogen voor de programma’s van 1,0. 

Het weerstandsvermogen laat zien of de gemeente genoeg geld heeft om risico’s op te vangen. We kijken hiervoor naar de verhouding tussen wat we in de algemene reserve hebben en wat we minimaal nodig hebben.

Bijvoorbeeld: een risico van € 1 miljoen met een kans van 35% telt mee voor € 350.000. Als we alle risico’s optellen, komen we op een maximale omvang van € 23 miljoen. Na berekening met de kansen hebben we € 9,3 miljoen nodig om deze risico’s af te dekken.

De gemeente Baarn heeft € 12,7 miljoen beschikbaar in de algemene reserve. Dat betekent dat de ratio uitkomt op 1,36. Met andere woorden, we hebben meer geld beschikbaar dan strikt noodzakelijk om de risico’s op te vangen. 

(NB: in de kolom jaarrekening 2024 is bij beschikbaar weerstandsvermogen het totaal van de algemene reserve en bestemmingsreserves opgenomen. Wij rekenen alleen de algemene reserve tot het weerstandsvermogen. Als de ratio weerstandvermogen 2024 op die wijze wordt herrekend, zou deze 1,74 bedragen in plaats van 1,96)

De weerstandscapaciteit die in de in de exploitatie beschikbaar is, dient vooral voor het opvangen van structurele financiële risico’s. De aanwezige weerstandscapaciteit bestaat uit:
1. raming voor onvoorzien
2. onbenutte belastingcapaciteit.

1. Onvoorzien
In de begroting wordt een post onvoorzien opgenomen van 0,2% van de totale lasten. Het benutten van de post voor onvoorzien vergt een collegebesluit. Gebruik van de post onvoorzien kan alleen voor incidentele uitgaven die als onvoorzien, onuitstelbaar en onvermijdbaar worden aangemerkt

2. Onbenutte belastingcapaciteit
De onbenutte belastingcapaciteit richt zich op financiële ruimte bij de onroerendezakenbelasting en de bestemmingsheffingen Afval en Riolering. Het verschil tussen het gemiddelde OZB-tarief van de gemeente en het normtarief dat door het Rijk wordt gehanteerd, geeft de financiële ruimte bij de OZB weer. De onbenutte belastingcapaciteit op basis van OZB-tarieven 2025 en de WOZ van 2024 is ca € 1.7 miljoen.  Bij de heffingen Riolering en Afval gaat het om de financiële ruimte tot aan het niveau van 100% kostendekking.

Het weerstandsvermogen wordt gedefinieerd als “het vermogen van de gemeente Baarn om niet-structurele financiële risico’s op te kunnen vangen teneinde zijn taken te kunnen voortzetten”. Het weerstandsvermogen bestaat uit die middelen die de gemeente Baarn heeft om niet-begrote kosten te dekken en die risico’s waarvoor geen voorzieningen zijn getroffen of verzekeringen zijn afgesloten. 

Voor de vaststelling van het weerstandsvermogen neemt de gemeente Baarn alleen de algemene reserve als uitgangspunt. De onbenutte belastingcapaciteit en de post voor onvoorzien worden niet meegenomen in de berekening. Deze zijn een reserve om mogelijke structurele risico’s op te vangen binnen de begroting wanneer dit nodig blijkt.

Op basis van het risicobeleid is het gewenste weerstandsvermogen bepaald door de risico’s in cijfers vast te stellen naar hun maximale financiële impact maal de kans dat het risico zich voor kan doen. De in deze paragraaf opgenomen risico’s zijn niet volledig. Risico’s met weinig financiële impact of risico’s waarvan het financiële effect niet bekend is, zijn buiten beschouwing gelaten. Hierbij zijn alleen risico’s meegenomen:
• die een maximale financiële impact hebben van € 100.000 of meer;
• waarvan de kans dat het risico zich in werkelijkheid voordoet groter is dan 10%;
• waarvan de kans maal de financiële impact minimaal € 10.000 bedraagt.
De risicoanalyse vindt tweemaal per jaar plaats, waardoor deze paragraaf (Begroting 2026) aansluit op de risicoanalyse van de Jaarrekening 2024.

Gewijzigde en nieuwe risico’s
In de actualisatie van de risico’s voor de begroting 2026 zijn een aantal posten samengevoegd of aangepast en is één nieuw risico toegevoegd. Hieronder wordt per risico toegelicht welke wijzigingen zijn doorgevoerd, wat de achtergrond daarvan is en hoe de bedragen zijn herijkt.

Risico’s informatiebeheer, privacy en digitalisering (risico 2,3,7)

De gemeente is in toenemende mate afhankelijk van digitale processen en betrouwbare gegevensverwerking. Dit brengt verschillende risico’s met zich mee die elkaar raken, maar ieder een eigen invalshoek hebben. Om de raad en organisatie een goed beeld te geven, presenteren wij deze risico’s afzonderlijk: 

1. Informatiebeheer en cyberrisico’s (€ 1.000.000, kans gemiddeld, incidenteel, samengevoegd en verhoogd).  Informatiebeheer en cybercrime stonden voorheen apart in de risicolijst. Ze zijn nu samengevoegd, omdat de gevolgen vaak overlappen: verlies van gegevens, datalekken en digitale aanvallen vloeien voort uit dezelfde kwetsbaarheden. Het maximumbedrag is verhoogd naar € 1,0 miljoen om beter te voorzien in de mogelijke kosten van herstel, aansprakelijkheid en reputatieschade.
2. AVG en Privacy de oude opzet stonden er twee afzonderlijke risico’s, “AVG 1” en “AVG 2”. Omdat deze beide over gegevensbescherming gingen en grotendeels overlap vertoonden, zijn ze samengevoegd tot één risico: AVG en privacy. Hiermee ontstaat een duidelijker en realistischer beeld van de risico’s rondom naleving van de AVG en de bescherming van persoonsgegevens
3. Digitalisering en datarisico’s (€ 1.150.000, kans gemiddeld, incidenteel, nieuw)
   De financiële inschatting van dit risico is naar boven bijgesteld. Door de toenemende afhankelijkheid van digitale processen kunnen verstoringen en fouten in dataverwerking aanzienlijke gevolgen hebben. Het gaat hierbij niet om beveiligingsincidenten, maar om de betrouwbaarheid en kwaliteit van gegevens en systemen. Het hogere bedrag weerspiegelt de kosten van herstel, tijdelijk verlies van dienstverlening en reputatieschade.

Arbeidsmarkt en personeelsinzet (€ 1.000.000 kans gemiddeld, incidenteel, verlaagd, risico 6) De risico’s “Personeel en vervullen vacatures” (begroting 2025) en “Continuïteit kritische processen” zijn samengebracht tot één geheel. Daarmee ontstaat een realistischer beeld, omdat beide sterk samenhangen met de krapte op de arbeidsmarkt en de inzetbaarheid van personeel. Het maximumbedrag is vastgesteld op € 1,0 miljoen, lager dan de optelsom van de oorspronkelijke posten. Dit komt doordat inmiddels structurele maatregelen zijn genomen, zoals flexibele inhuur en regionale samenwerking, die de personele continuïteit beter borgen.

Klimaat risico's (€ 3.000.000 kans gemiddeld, incidenteel, verlaagd, risico 10) 

Het klimaatrisico is verlaagd. De gemeente werkt samen met andere gemeente en de provincie aan klimaatadaptatie. Er zijn subsidies verstrekt voor groene daken en regenwateropvang, Daarnaast wordt structureel onderhoud uitgevoerd aan riolering en watergangen waarbij rekening gehouden wordt met het veranderende klimaat. 

Participatiewet en sociale werkvoorziening (€ 700.000, kans groot, structureel, samengevoegd, risico 11)
De risico’s rond de Participatiewet (uitkeringslasten, minimabeleid) en de sociale werkvoorziening zijn samengebracht, omdat ze beide onder dezelfde wettelijke kaders vallen en elkaar beïnvloeden. 

Jeugdzorg en Wmo (€ 1.400.000, kans groot, structureel, verlaagd, risico 12)
Het risico op hogere uitgaven in de jeugdzorg en Wmo blijft groot, maar het maximumbedrag is verlaagd van € 2,0 miljoen naar € 1,4 miljoen. De taakstelling van het Rijk blijft onveranderd, maar door lokale investeringen en maatregelen in het sociaal domein is de verwachting dat de kostenstijging beter kan worden beheerst. Dit rechtvaardigt een lagere risicoraming, zonder de structurele druk in dit domein te onderschatten.

Herijking gemeentefonds (€ 2.400.000, kans groot, structureel, verlaagd, risico 13 )
De inschatting van het risico binnen het gemeentefonds is naar beneden bijgesteld, van ongeveer € 4,0 miljoen naar € 2,4 miljoen. De taakstelling vanuit het Rijk blijft ongewijzigd, maar de inzet van lokale maatregelen en de laatste circulaires bieden meer inzicht. Bovendien is het herijkingsonderzoek nu verder gevorderd. Dat leidde tot een duidelijke bandbreedte waarbinnen de gemeente uiteindelijk valt.

Gewaarborgde geldleningen woningcorporaties en instellingen gesplitst (€ 2.000.000, kans klein, incidenteel, verlaagd, risico 15)
De borgstellingen voor woningcorporaties zijn herzien en opnieuw berekend. Daardoor is het maximumbedrag verlaagd. De kans dat corporaties in ernstige betalingsproblemen komen is klein, maar de mogelijke impact voor de gemeente blijft klein. Door de splitsing naar woningcorporaties en lokale instellingen is de laatste gewijzigd van € 500.000 naar € 800.000.

Ondermijning en integriteit (€ 250.000, kans klein, structureel, nieuw, risico 17)
Dit risico is toegevoegd, omdat gemeenten in toenemende mate geconfronteerd worden met signalen van ondermijnende criminaliteit en integriteitskwesties. Voor een kleine gemeente is de kans relatief klein, maar de gevolgen voor vertrouwen en uitvoeringskracht kunnen groot zijn. Het bedrag van € 250.000 is bedoeld om de eventuele structurele inzet op preventie, bewustwording en handhaving af te dekken.

De risicoreserve is onderdeel van de algemene reserve. De risicoreserve moet hoog genoeg zijn om alle incidentele risico's te kunnen opvangen.

Omdat de meerjarenbegroting van de gemeente structureel en realistisch in evenwicht is, kan de gemeente financiële tegenvallers opvangen. De financiële kengetallen geven de gemeenteraad inzicht en helpen bij het maken van keuzes. In de tabel hieronder staan deze kengetallen. Het opnemen van deze cijfers in begroting en jaarverslag is verplicht volgens landelijke regels van 2015. Zo kunnen gemeenten onderling beter worden vergeleken. Meer informatie over kengetallen is te vinden op https://www.financiengemeenten.nl/